Klassiek schaken moeilijk? Maak kennis met ‘kwantumschaken’

Schaken was nog nooit zo populair. Het spel kwam weer in trek dankzij ​‘The Queen’s Gambit’. Deze Netflix-serie over schaakwonder Beth Harmon stond amper een maand online of ze was al 62 miljoen keer bekeken. Dat liet zich voelen: plots boog jong en oud zich over een zwart-wit speelbord, klaar om de koning te doen vallen.

Denksport^2

Ben jij ook een fan van schaken? Wil je wel eens een speciale versie uitproberen? Dan is kwantumschaken misschien iets voor jou! Enkele jaren geleden bedacht natuurkundige Chris Cantwell ​‘Quantum Chess’. Zijn drijfveer? Door kwantummechanica in een bekende spelvorm te gieten, wordt het tastbaarder en hopelijk ook toegankelijker. 

Kwan-tum-me-watte? Kwantummechanica is de tak van de natuurkunde die zich bezighoudt met piepkleine deeltjes, zoals atomen of elektronen. Nu is de wereld van de kwantummechanica een erg bijzondere: niet alleen kunnen deeltjes met elkaar verstrengeld zijn, ze kunnen ook op verschillende plekken tegelijkertijd zijn.

Wat is kwantumschaken?

Kwantumschaken is een variant op het klassieke spel. Het gaat uit van dezelfde basisconcepten, aangevuld met een dosis kwantumprincipes. In tegenstelling tot de schaakstukken in het klassieke spel kan je een kwantumschaakstuk in een superpositie plaatsen, zodat één stuk meer dan één vakje bezet. Het stuk is dan ​‘gesplitst’.

Schaak? Mat!

In het kwantumschaakspel bestaat ​‘schaak’ of ​‘schaakmat’ niet. Je koning kan immers nog altijd een kwantumzet doen, waardoor hij plots op meer dan één plaats staat. Sla je het gesplitste stuk? Dan kan er nog steeds een stukje van overblijven. Dat kan — in theorie — uitdraaien tot een ellenlange ​‘koningsvlucht’, wanneer de verliezende speler zijn koning in steeds meer kwantumsuperposities blijft splitsen. In de praktijk zijn er gelukkig een paar regels bedacht om het spel ​‘speelbaar’ te houden. Eén ervan is een tijdslimiet, waardoor je het spel dus niet kunt blijven rekken.

Eerste kwantumschaaktoernooi

In december 2020 werd het allereerste kwantumschaaktoernooi ter wereld georganiseerd. Vertegenwoordigers van zes bedrijven die betrokken zijn bij het ontwerpen van kwantumcomputers speelden toen tegen elkaar. Uiteindelijk won Aleksander Kubica van Amazon. Hij won de laatste match van Doug Strain van Google, omdat die zijn tijd uiteindelijk was opgeraakt.

Partijtje spelen?

Zin in een spelletje? Laat je niet afschrikken door de naam van het spel. Volgens bedenker Chris Cantwell hoeven nieuwe spelers geen expert te zijn in kwantummechanica, maar is een goede basiskennis van schaken belangrijker. Zo versloeg acteur Paul Rudd (Ant-Man) in 2016 de bekende wetenschapper Stephen Hawking in een episch spelletje kwantumschaak.

Wie weet vind je de gekke wetenschappelijke draai die het klassieke spel kreeg wel leuk … behalve als je graag weet waar élk van je stukken zich op een bepaald moment bevinden. In dat geval zou Quantum Chess wel eens voor heel wat frustratie kunnen zorgen.