Hoe slim zijn dieren?

Na eeuwenlang gedacht te hebben dat dieren zuiver op instinct leefden, beseffen wetenschappers meer en meer dat er ook heel wat slimme dieren bestaan. Zoals olifanten, papegaaien, dolfijnen en natuurlijk mensapen. Maar er zijn ook heel wat minder voor de hand liggende dieren die indruk maken met hun intelligentie, zoals bijen en kraaien.

Slimme dieren: size does matter

Wanneer is een dier slim? Eén manier om dat te bepalen, is door te kijken naar de verhouding tussen de lichaamsgrootte en de hersenomvang. Dieren die veel hersenen tegenover weinig lichaamsgewicht hebben, worden hoog op de intelligentieladder geplaatst. De dolfijn bijvoorbeeld springt erboven uit: die heeft vijf keer meer hersenen dan biologen op basis van zijn lichaamsgewicht zouden voorspellen. Kikkers zijn dan weer geen hoogvliegers: zij hebben weinig hersenen voor hun gewicht. 

Naast deze massaverhouding spelen ook andere factoren mee om intelligentie te bepalen, waaronder geheugen, ruimtelijke oriëntatie en gebruik van werktuigen. Zo zijn er octopussen die lege kokosnoten als schild gebruiken, apen die stokjes gebruiken om eten uit moeilijk te bereiken plaatsen te peuteren, vogels die bessen op het water leggen als lokaas voor vissen, en olifanten die boomstammen laten vallen op elektrische omheiningen om erover te kunnen.

Tellende bijen

Door de gedragingen van dieren te onderzoeken, botsen biologen op heel wat slimme dieren. Zoals de bij. Die kan perfect afstanden en richtingen inschatten en doorvertellen aan soortgenoten via een dans. Maar nog straffer: bijen kunnen ook wiskundige berekeningen doen. Dat ontdekten Franse en Australische onderzoekers die de bijen — echt waar — wiskundeles gaven met behulp van symbolen. Daarna volgde de toets. Geen vlekkeloze tien op tien, maar er belandde wel een mooie 70% op het rapport. Niet slecht voor een insect.

Pratende kraaien

Nog een straffe verwezenlijking — eentje die de fabeltjeskrant al onthulde — dieren kunnen praten. Een wiskundige analyse toonde dat dierenkreten, zoals gezang, gehuil of gebalk, niet zo simplistisch zijn als gedacht. Integendeel, de geluiden zijn qua opbouw vaak even complex als onze taal. En ze worden ook niet zomaar willekeurig uitgestoten. Neem nu de kraai. Net als andere zangvogels pakt hij uit met lange fluitconcerten om partners aan te trekken of zijn territorium te verdedigen. Maar dat doet hij niet automatisch, als een reflexieve reactie op een verandering in zijn omgeving. Neen, net zoals mensen niet zomaar beginnen te praten omdat ze iemand in de verte zien, controleert ook de kraai zijn gezang, dat hij weloverwogen kan ​‘in- en uitschakelen’.

Emotionele dieren

Natuurlijk is er meer dan alleen maar IQ. Hoe zit het met het EQ — de emotionele intelligentie — van dieren? Wel, ook daarin blinken sommige uit. Zo ruilen bonobo’s, die erg empatisch zijn, hun voedsel met andere, onbekende soortgenoten om een sociale band op te bouwen. En heel wat dieren rouwen ook wanneer er soortgenoten overlijden. Vrouwtjesolifanten, die samenleven in hechte kuddes, waken soms na het overlijden van een kuddegenoot een aantal dagen bij het lichaam en wetenschappers konden ook al een orka-moeder volgen die haar gestorven kalfje zeventien dagen lang met zich meenam op haar snuit. Toch is het vaak nog zoeken of het om emotionele reacties gaat, of om instinctieve, zoals bij mieren die levenloze soortgenoten begraven omwille van chemische signalen en niet omdat ze een passend afscheid willen geven.

Slimmer dan de mens?

Heel wat dieren zijn niet alleen slim, soms zijn ze zelfs slimmer dan de mens. Zo versloeg een vijfjarige chimpansee tijdens een Japans experiment uit 2007 vlot een groep volwassen mensen bij geheugenspelletjes. 

Voor enkele wetenschappers komt dat niet als een verrassing. Zo zijn er volgens Australische biologen van de universiteit van Adelaide aanwijzingen dat sommige diersoorten beschikken over superieure cognitieve vaardigheden. Zoals de complexe territorium-afbaken-technieken van de koala of de manier waarop gibbons over grote afstanden communiceren in het oerwoud. Alleen kunnen wij dit verstandelijke vermogen niet bevatten met onze zintuigen. Of anders gezegd: wij zijn misschien niet slim genoeg om te beseffen hoe slim dieren wel zijn.