De haaienlever: drijforgaan én delicatesse

Ook de beste jagers worden wel eens prooi. Zo dook er onlangs een — wrede — video op waarin enkele orka’s een witte haai doden. Niet het meest voor de handliggende vechtpartijtje, want hoewel ook orka’s straffe jagers zijn, gaan ze maar zelden achter de allergrootste roofvis ter wereld aan. Dat ze dit toch doen, heeft alles te maken met de lever van de witte haai: een ware lekkernij die de orka’s in een paar seconden uit het stervende dier zuigen.

Lekkere lever

De lever van de grote witte haai is niet alleen een lekker, maar ook een erg voedzaam ​‘snoepje’ voor orka’s. Dat komt omdat de haai, anders dan de meeste vissen, zijn lever gebruikt om te blijven drijven. Het orgaan is daarom groot en rijk aan olie, wat minder dicht is dan water. In die haaienleverolie zit ook veel ​‘squaleen’, een vetachtige vloeistof met antioxiderende en cholesterol-regulerende eigenschappen.

Voor orka én mens

Niet alleen orka’s jagen trouwens op haaienlever. Ook mensen hebben het erop gemunt. Zo brandden de straatlampen in het achttiende-eeuwse Europa op haaienleverolie. Maar ook vandaag gebruiken we nog steeds squaleen, in vaccins bijvoorbeeld. Daar zorgt de stof voor een beter afweermechanisme en effectievere werking. In 1997 werd squaleen voor het eerst gebruikt in een griepvaccin, en daarna gebeurde het op steeds grotere schaal voor griep‑, malaria‑, en — recenter nog — corona-vaccins. Van al het squaleen dat vandaag wordt verzameld wordt echter maar 1% gebruikt voor vaccins. Het grootste deel eindigt in verzorgingsproducten als zonnebrandmiddel, huidcrèmes en vochtinbrengende crèmes.

Beter slim dan sterk

De lever-jacht van de orka toont trouwens aan dat je beter slim dan sterk bent. Het intelligente zoogdier maakt bij het jagen immers handig gebruik van het fenomeen van de ​‘tonische immobiliteit’. Haaien die ondersteboven worden gedraaid raken in een soort van trance: een verstijfde houding die ze minutenlang aanhouden. Waarom dat precies gebeurt is nog niet geweten. Mogelijk kunnen de haaien ​‘voor dood spelen’ uit zelfverdediging of misschien gebruiken mannetjes het om vrouwtjes tijdens het paren stil te doen liggen. Het is in ieder geval erg handig voor de slimme orka’s. Zij rammen de haaien in hun zij, waardoor ze omkieperen en tijdelijk verstijfd raken. Nét lang genoeg voor de orka’s om hun lever eruit te zuigen.