Ben jij zoals de citroensapbandiet?

Pittsburgh, 1995. Op klaarlichte dag wandelt een man van middelbare leeftijd een bankkantoor binnen. Hij begeeft zich zonder twijfelen naar het loket en trekt zijn wapen. Wanneer hij met een zak vol geld naar buiten rent, wordt hij gefilmd door de bewakingscamera’s. Hij draagt geen bivakmuts of masker, maar lijkt zich daar geen zorgen over te maken.

Natúúrlijk kan de politie de dader snel identificeren. Wanneer ze ​‘s avonds binnenvallen bij McArthur Wheeler weet die niet wat hem overkomt. Hij was er heilig van overtuigd dat hij zichzelf onzichtbaar had gemaakt met liters citroensap.

Blind voor eigen falen

Het verhaal van de citroensapbandiet trok de aandacht van psycholoog David Dunning. Het feit dat de man — die niet gek en niet gedrogeerd was — ook na zijn arrestatie bleef geloven in zijn plan fascineerde Dunning. Zou dit iedereen kunnen overkomen: zijn we allemaal blind voor ons eigen falen? Of anders gezegd: overschatten we onszelf allemaal? Dunning besloot het samen met zijn student Justin Kruger te onderzoeken.

Ze nodigden 84 studenten uit voor een grammatica-toets en vroegen hen vooraf in te schatten hoeveel punten ze zouden halen en hoe goed ze het in vergelijking met de anderen zouden doen. Dat leverde straffe resultaten op: de studenten die het slechtst scoorden, hadden hun score veel hoger ingeschat. Ze dachten betere resultaten te halen dan maar liefst tweederde van alle studenten, wat dus niet zo bleek te zijn.

Dunning-Kruger-effect

Die grove zelfoverschatting wordt vandaag het Dunning-Kruger-effect genoemd: ergens heel slecht in zijn, maar dat zelf niet doorhebben en daardoor een optimistisch beeld van jezelf hebben. Dat Dunning-Kruger-effect is trouwens niet enkel voorbehouden voor de domsten onder ons. Iedereen blijkt zichzelf wel eens te overschatten in een bepaalde vaardigheid of vakgebied. Een goed voorbeeld is een bevraging bij 178 automobilisten: zo’n 80% van de personen noemde zichzelf een bovengemiddeld goede chauffeur — een statistische onmogelijkheid.

Veel vertrouwen, weinig kennis

Om ten prooi te vallen aan het Dunning-Kruger-effect moeten er maar twee dingen gebeuren: je maakt fouten, maar je hebt zo weinig kennis van de materie dat je niet doorhebt dat je dat doet. Zo kom je op het punt dat je vertrouwen — ondanks je lage competentie — erg hoog is. Je meent alles te weten. Dat is hét moment waarop je ervan overtuigd kunt raken dat citroensap een prima onzichtbaarheidsmiddel is.

Is het Dunning-Kruger-effect echt?

Het is omstreden of het effect wel echt bestaat. Andere wetenschappers die het onderzoek onder de loep legden, waren kritisch over de gebruikte analyse van de resultaten. Maar zelfs als het niet echt is, kan het geen kwaad om te blijven bijleren en steeds kritisch naar onszelf te kijken. Dan eindigen we zeker niet als citroensapbandiet!